काठमाडौं । वैदेशिक भ्रमणको आडमा नेपाली नागरिकलाई खाडी मुलुकतर्फ अवैध रूपमा पठाउने मानव तस्करीको नयाँ तरिका पुनः त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा सक्रिय हुन थालेको छ। सुरक्षा व्यवस्था कडाइ गरिएको भए पनि अध्यागमन कर्मचारी र बिचौलियाबीचको साँठगाँठ अझै बलियो भएको प्रमाण फेला परेको छ।
सुरक्षा निकायले समय–समयमा भिजिट भिसाको आडमा हुने आपराधिक गतिविधिहरूमा अनुसन्धान गरे पनि त्यसबाट स्थायी समाधान आउन सकेको छैन। पछिल्लो अनुसन्धानअनुसार यूएई हुँदै कुवेत जान लागेका महिला र पुरुषहरूलाई अध्यागमन कर्मचारीले अवैध रूपमा सहयोग गरिरहेका छन्।
‘एल’ र ‘एस’ कोडमार्फत यात्रु चिनिने
त्रिभुवन विमानस्थलमा कार्यरत केही कर्मचारीहरूले यात्रु चिन्ने ‘कोड वर्ड’ प्रणाली प्रयोग गरिरहेका छन्। महिलाका लागि ‘एल’ र पुरुषका लागि ‘एस’ प्रयोग हुन्छ। यिनै संकेतका आधारमा यात्रुहरू पहिचान गरिन्छ र अवैध यात्राको ‘सेटिङ’ मिलाइन्छ। प्रहरीले संकलन गरेको प्रमाण अनुसार महिलाबाट ४० हजार र पुरुषबाट २० हजार रुपैयाँसम्म असुलिन्छ।
यस्ता यात्रुलाई यूएई हुँदै कुवेत पुर्याइन्छ, जहाँ विशेष गरी महिलाहरूलाई घरेलु काममा लगाइन्छ र गम्भीर श्रम शोषण हुन्छ। मानव बेचबिखन ब्युरोका अनुसार पछिल्लो समय भिजिट भिसामा विदेश गएका ४७ महिला अझै नेपाल फर्किएका छैनन्।
पुनः सक्रिय कर्मचारी र पुराना मुद्दा
२०८० मंसिरमा अध्यागमन अधिकृत नरबिर खड्कासहित ९ जना कर्मचारीविरुद्ध भिजिट भिसाका लागि फर्जी कागजात बनाएको आरोपमा मुद्दा दायर गरिएको थियो। तीमध्ये केही कर्मचारीहरू हाल पुनः विमानस्थलमै कार्यरत छन्। प्रहरीले उनीहरू गैरकानुनी लाभमा संलग्न भएको पुष्टि गरिसकेको थियो।
ट्र्याकिङ प्रणालीको अभाव
नेपाल सरकारको अध्यागमन विभागसँग यात्रुहरूको विदेश प्रस्थान विवरण भए पनि फर्किएको ट्र्याक गर्ने कुनै प्रणाली छैन। सन् २०२४ मा १ लाख ५९ हजार पुरुष र १ लाख १५ हजार महिला भ्रमण तथा तीर्थयात्राका लागि विदेश गएका थिए। तर तीमध्ये फर्किएका व्यक्तिको विवरण उपलब्ध छैन। सूचना अधिकारी टीकाराम ढकाल भन्छन्, “संख्यात्मक डेटा छ, तर व्यक्तिगत ट्र्याकिङ प्रणाली छैन।”
६ बुँदे निर्देशन पनि प्रभावहीन
गृहमन्त्रालयले २०८० माघ १० गतेदेखि लागू गरेको ६ बुँदे निर्देशनले पनि ठोस प्रभाव पार्न सकेको छैन। निर्देशनअनुसार यात्रुले दुईतर्फी टिकट र ५ सय डलर सटही प्रमाण अनिवार्य रूपमा पेस गर्नुपर्ने थियो। तर बिचौलिया र कर्मचारीको मिलेमतोमा एकतर्फी टिकट र नक्कली सटही छाप प्रयोग गरिन्छ।
निगरानी हटाइएपछि मौलायो सेटिङ
मानव बेचबिखन नियन्त्रण ब्युरोका प्रहरीहरू विमानस्थलमा खटाइएका थिए। उनीहरूले कागजात जाँच, निगरानी, र अनुसन्धानको काम गर्थे। तर हाल ती प्रहरीहरूलाई विमानस्थल प्रमुखकै सक्रियतामा हटाइएको छ, जसले गर्दा निगरानी कमजोर भएको छ र गैरकानुनी कारोबार पुनः मौलाउन थालेको छ।
प्रविधि र कानुनी संरचनामा कमजोरी
विश्लेषकहरूका अनुसार समस्या प्रविधिको अभाव र कानुनी कार्यान्वयनको कमजोरीमा निहित छ। अध्यागमन प्रणाली अझै पनि एकीकृत डिजिटल प्रणालीविहीन छ, कर्मचारी मूल्याङ्कन नियमित छैन, र स्वतन्त्र अनुगमन टोलीको अभावले मानव तस्करीजस्तो गम्भीर अपराध झन् बढेको छ।
यदि तुरुन्तै सुधार नभए, भिजिट भिसाको नाममा हुने मानव तस्करी निकट भविष्यमा अझ भयावह रूप लिन सक्ने चेतावनी सरोकारवालाहरूले दिएका छन्।
